Tasi-Tolu

Tasi-Tolu hanesan bairo ka rai ida ne’ebé lokaliza iha suku Comoro, postu administrativu Dom Aleixo, munisípiu Dili, Timor-Leste nian. Tasi-Tolu hanesan area protejidu tamba sai hanesan fatin turizmu ne’ebé furak no nakonu ho istória nasional Timor-Leste nian. Naran Tasi-Tolu foti husi bee-lihun tolu ne’ebé furak tebes iha rai ne’ebá.

Tasi-Tolu

Tasi-Tolu lokaliza iha Dili oeste, ne’ebé distánsia 8 km husi Dili sentral nian. Fatin sira ne’ebe mak tama iha área protejidu mak hanesan tasi, lagoa tolu, estatua Saun João Paulo II no kampu fatin halo serimónia nasional nian.

Hanesan fatin ne’ebé estratéjiku, Tasi-Tolu moos sai hanesan terminal kapital Dili nian no iha mos eskola, merkadu, ospitál no loja. Fatin ne’e moos iha nia tasi ne’ebé furak hodi hariis, no besik tebes aeroportu internasional Prezidenti Nicolau Lobato ho distánsia 1 km.

Istória

Tasi-Tolu moos sai hanesan fatin ne’ebé sai lubun iha istória nasionál Timor-Leste nian, hahu husi tempu kolonializmu Portugal nian, invazaun Indonézia no iha Timor-Leste ukun an nian moos.

Kolonializasaun Portugal

1970

Iha tempu kolonializmu Portugal, Tasi-Tolu sai hanesan fatin atakasaun funu mundu ba daruak entre Japaun no Austrália iha tinan 1942-1945 nian. Iha funu mundu nian ba daruak ne’e Timoroan barak mak sai vitima.

Invazaun Indonezia

Iha tempu invazaun Indonesia, Tasi-Tolu mak sai fatin ida ne’ebé halo Missa nian ba vizita Amu Papa Saun João Paulo II nian iha loron 12 outobru tinan 1989. Husi loron ne’e, Timoroan barak mak halo protesta ba invazaun ilegal Indonezia nian, no loke mundu nia matan katak Timor-Leste mos hakarak atu ukun an.

Timor-Leste ukun an

Iha tempu ukun an nian, Tasi-Tolu mak sai hanesan fatin ida ne’ebé, hodi halo serimónia istória nasionál lubun mak hanesan:

• Iha loron 20 maiu 2002, Tasi-Tolu sai fatin restaurasaun Independensia Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian ba dahuluk.
• Iha Abril 2010, sai fatin ba ordensaun episkopal Bispu Diosese Maliana, Don Norberto do Amaral nian.
• Iha tinan 2006-2007, Tasi-Tolu sai hanesan fatin ne’ebé enfrenta maka’as krize polítika no harii kedas refujiadus ba populasaun nian iha ne’ebá.
• Iha loron 20 maiu 2012, Tasi-Tolu sai fatin ba tomada pose eis prezidenti RDTL Taur-Matan Ruak.
• Iha loron 17 Augustu 2015, Tasi-Tolu sai fatin ba selebrasaun missa tinan 500 prejensa relijiaun Katólika romana iha Timor-Leste.
• Iha marsu 2016, Tasi-Tolu sai fatin ordensaun Amu Bispu Don Virgilio do Carmo da Silva, SDB hodi sai bispu diocese Dili.
• Iha 20 Maiu 2017, Tasi-Tolu sai fatin ba tomada posse nian ba prezidente RDTL actual Francisco Guterres “Lu-Olo”.

No sei iha tan momentu istória nian barak ne’ebé mak realiza iha Tasi-Tolu.

Jeográfika

Tasi-Tolu lokaliza iha suku Comoro, postu administrativu Dom Aleixo, munisípiu Dili. Lokaliza iha tasi norte, Tasi-Tolu iha dalan ne’ebé asesu husi Dili-Kupang. Ne’ebé mak besik aeroportu internasional Nicolau Lobato ho distansia 1km.

Transporte

Sirkulasaun Transporte públiku iha fatin ne’e mak hanesan mikrolete 010, 011, mikrolete Dili-Ermera no Dili-Likisá nomos bus Dili-Maliana nian. Alende ne’e, iha mos sirkulasaun transporte internasional hanaran Timor Travel ne’ebé mak liga Timor-Leste ho Indonezia.

Fatin Turizmu

Tasi-Tolu hanesan fatin protejidu husi governu RDTL tamba rai ne’e iha nia paisajen ne’ebé furak, no dada turista sira husi rai-laran no rai-li'ur atu mai vizita. Tambá rai Tasi-Tolu, iha foho, rai, lagoa no fatin interesante barak mak furak tebes. Fatin interesante iha Tasi-Tolu mak hanesan tuir mai ne'e:

Estatua Saun João Paulo II

João Paulo II

Estatua Saun João Paulo II, hanesan fatin interesante no turizmu ne'ebé koñesidu iha Timor-Leste. Estatua furak ne'e lokaliza iha foho ida iha Tasi-Tolu nia oeste, ne'ebé iha fornteira Dili no Likisá

Uma kreda adat fatin vizitasaun Papa Saun João Paulo II

Uma adat ne'e hanesan fatin missa ba vizitasaun Papa João Puaulo II iha 12 outobru 1989.

• Lagoa tolu

Lagoa tolu ne'ebé iha Tasi-Tolu hanesan fatin protezidu husi governu RDTL, tamba hetan manu fuik ne'ebe mak furak.

Tasi ne'ebé rikusoin barak iha laran

Tasi ne'ebe ezise flora no fauna no rikusoin barak iha tasi laran.

Foho furak

Foho Tasi-Tolu eziste animal fuik no ai-horis ne'ebe furak

Bairo ki’ik sira iha Tasi-Tolu

Rai Tasi-Tolu hanesan bairo boot ida, tamba pertense ba aldeia rua husi suku Comoro nian. Aldeia rua ne’ebé kona iha rai Tasi-Tolu mak hanesan Terra-Santa no 12 de Outobro. No bairo ki’ik sira ne’ebé mak iha Tasi-Tolu mak hanesan;

• Bairo BTN1
• Bairo da pas (BTN2)
• Bairo Unidade da pas (BTN3)
• Bairo São Pedro
• Bairo Santo Antonio
• Bairo Don Bosco
• Bairo Santa Maria Auxiliadora
• Bairo São João Paulo II

Ligasaun ba li'ur

Commons

Commons: Tasitolu – Imajen sira

• Birdlife IBA Factsheet – Tasitolu Peace Park