Nomenklatura katetek orgániku sira-nian hosi IUPAC

Nomenklatura jerál

Regra báziku sira

Jeralmente, naran ofisiál sira ba katetek ka kompostu orgániku sira hetan forma hosi parte báziku tolu:

• -Uluk) Prefiksu ida-ne'ebé indika númeru átomu sira-nian karbonu nian hosi henu mahuluk;
• -Da-2) Infiksu ida-ne'ebé indika tipu kakesik mahuluk nian iha henu mahuluk;
• -Da-3) Sufiksu ida-ne'ebé indika funsaun mahuluk katetek orgániku nian.

Nane'e, naran katetek CH₄ nian mak sai metanu, ne'ebé nia formasaun iha parte báziku tolu: met + an + u.

Prefiksu sira

Karbonu sira-nia númeru	Prefiksu
1	met
2	et
3	prop
4	but
5	pent
6	eks
7	ept
8	okt
9	non
10	dek
11	undek
12	dodek
13	tridek
14	tetradek
15	pentadek
16	eksadek
17	eptadek
18	oktadek
19	nonadek
20	eikoz
21	eneikoz
22	dokoz
23	trikoz
24	tetrakoz
25	pentakoz
26	eksakoz
27	eptakoz
28	oktakoz
29	nonakoz
30	triakont
31	entriakont
32	dotriakont
33	tritriakont
34	tetratriakont
35	pentatriakont
36	eksatriakont

Intermediáriu sira

Lahoban	Infiksu
De'it kakesik simples	an
Kakesik kaduak ida nia nabe'is	en
Kakesik kaduak rua nia nabe'is	dien
Kakesik hikar-toluk ida nia nabe'is	in
Kakesik hikar-toluk rua nia nabe'is	diin
Kakesik kaduak ida nia no hikar-toluk ida nia nabe'is	enin

Observasaun sira: Intermediáriu sira -en- no -in- halakon infiksu -an-; ou seja; wainhira katetek hato'o kakesik kaduak ida ka hikar-toluk ida, infiksu -an- la hetan hakerek, biar nia mós iha kakesik simples sira. Se katetek soi kakesik kaduak rua ka tolu, ema sira uza intermediáriu sira -dien- no -trien-, respetivamente. Se katetek soi kakesik hikar-toluk rua ka tolu, ema sira uza intermediáriu sira -diin- no -triin-, respetivamente. Se katetek soi kakesik kaduak ida ka hikar-toluk ida, intermediáriu rua -en- no -in- hetan hakerek -enin- no la -inen-.

Sufiksu sira

Funsaun orgániku	Sufiksu
Idrokarbonetu	u
Alkol no enól	ól
Aldeidu	ál
Setona	ona
Buat-siin karboksíliku	oiku
Amina	amina
Amida	amida
Buat-siin sulfóniku	sulfóniku

- CH₃CH₃ - etanu (karbonu nia átomu rua, kakesik simples iha henu, funsaun idrokarbonetu);

- CH₂CH₂ - etenu (karbonu nia átomu rua, kakesik kaduak iha henu, funsaun idrokarbonetu);

- CHCH - etinu (karbonu nia átomu rua, kakesik hikar-toluk iha henu, funsaun idrokarbonetu);

- CH₃OH - metanól (karbonu nia átomu ida, ho karbonu nia átomu ida hetan konsidera kakesik simples ida, funsaun alkol);

- CH₃CH₂OH - etanól (karbonu nia átomu rua, kakesik simples iha henu karbóniku, funsaun alkol);

- CH₃CHO - etanál (karbonu nia átomu rua, kakesik simples iha henu, funsaun aldeidu).

Funsaun orgánika

Sufiksu ne'ebé karakteriza funsaun iha naran katetek orgániku sira-nian hela ho letra mahar.

Idrokarbonetu sira

Sira hetan forma hosi átomu sira karbonu no idrojéniu de'it.

Katetek	Naran ofisiál
CH4	metanu
CH3-CH3	etanu
CH3-(CH2)10-CH3	dodekanu

Alkol sira

Sira soi lubuk ka grupu idroksilu, (OH)^-, ne'ebé hetan futu ba karbonu nia átomu saturadu (ida-ne'ebé soi kakesik simples sira de'it).

Katetek	Naran ofisiál
CH3-OH	metanól
CH3-CH2-OH	etanól

Enól

Nia soi lubuk ka grupu idroksilu, (OH)^-, ne'ebé hetan futu ba karbonu nia átomu insaturadu (ida-ne'ebé soi kakesik kaduak ka hikar-toluk ida pelumenus). Ne'e klase katetek instavel nian, falisá kakesik kaduak eletraun sira hetan atrai hosi oksijéniu fasilmente atu forma funsaun seluseluk (aldeidu ka setona).

Katetek	Naran ofisiál
CH3-CH2-CH=CH-OH	butenól
CH3-CH2-CH2-CH2-CH=CH-OH	eksenól

Aldeidu sira

Sira soi lubuk karbonilu, C=O, ida-ne'ebé hetan futu ba átumu idrojéniu nian pelumenus.

Katetek	Naran ofisiál
HCHO	metanál
CH3-CHO	etanál

Observasaun: Kakahur 40% hosi metanál no 60% hosi bee hetan hanaran formól.

Setona

Nia soi lubuk karbonilu, C=O, entre karbonu nia átomu rua.

Katetek	Naran ofisiál
CH3-CO-CH3	propanona
CH3-CH2-CO-CH3	butanona

Observasaun: propanona hetan hanaran asetona komersialmente, buat ne'ebé hamosu konfuzaun ho funsaun orgánika nia naran. Asetona maka ezemplu hosi katetek ida-ne'ebé pertense ba funsaun setona.

Eter

Nia soi oksijéniu nia átomu, O, entre karbonu nia átomu rua. Nia hetan hanaran eteroátomu. Oksijéniu nia átomu divide henu karbóniku iha parte rua, ne'ebé ninia naran hahú iha parte simples liu (normalmente ki'ik liu hotu).

Katetek	Naran ofisiál
CH3-O-CH3	metoksimetanu
CH3-CH2-O-CH2-CH3	etoksietanu.

Observasaun: Etoksietanu hetan hanaran eter komún, eter etíliku ka eter sulfúriku komersialmente.