Impaktu lixu liquidu iha Timor Leste

Timor-Leste hanesan nasaun ida ne’ebé lokaliza iha sudeste aziatiku. Ho estadu ida ne’ebe mak sei foun, nasaun ida ne’e foin ukun aan iha tinan sanolu resin nia laran, tan ida ne’e presiza tebes atu dezenvolve aan hanesan nasaun sira seluk.

Bazeia ba CRDTL promulga ona iha art. 61 legaliza katak, ema hotu iha direitu atu bele moris saudavel no ekolojikamente moris iha ambiente mo'os no iha dever atu proteje no hadia ba nia benefisiu agora no ba futuru jerasaun oin mai (Konstituisaun da RDTL 2002).

Baze legal hirak ne’e hatu'ur ona, maibe nia prosesu implementasaun la efektivu. Tamba ne’e, iha observasaun balun nota katak lixu sai problema ba Timor-leste liu liu kapital Dili, laiha data fiksu ida ne’ebé indika katak Timor-Leste iha risku boot ba poluisaun lixu been, maske nune’e iha observasaun edukasional hatudu katak, ita nia valeta, mota, no rai sei nakonu ho oliu foer/oliu uzadu ne’ebé mak lá utiliza ona husi ofisina sira. Iha fig.1.5 hatudu katak ofisina balun troka oliu makina nian ka filtru oliu husi kareta atu tau foun sei soe arbiru iha fatin hanesan iha figura okos.

Oliu uzadu hirak ne’e sei estraga du'ut, mikrorganismu iha rai, halo be’e foer estraga mos biodiversidade tasi nian hanesan animal no koral sira iha tasi laran.

Fenomena ida ne’e hatudu katak maioria ensinu superior, kampu de servisu konsentra hotu iha Dili, tamba ne’e husi aumentu númeru urbanizasaun kada tinan fó impaktu ba moris ekonomia no ambiente.