Aragaun: diferenças entre revisões

Conteúdo apagado Conteúdo adicionado
Sem resumo de edição
Sem resumo de edição
Liña 1:
'''Aragaun''' (ho [[lia-españól|españól]] no ho [[lia-aragonés|aragonés]] ''Aragón'', ho [[lia-katalaun|katalaun]] ''Aragó'') maka [[komunidade autónomaautónomu]] [[España]] nian, no maka mai hori [[Reinu Aragaun nian|Reinu lakin Aragaun]] nian. Ohin [[Estatutu Autonomia nian]] governa nia, no tan desendénsia Reinu nian Aragaun nian, nia narrekoñese [[nasionalidade ai-knanoik-oan]] iha Estatutu Autonomia nian. Reinu Aragaun nian, ho [[Kondadu Barselona nian]], ho [[Reinu Valénsia nian]] no ho [[Reinu Marjorka nian]] forma [[Koroa Aragaun nian]] ai-knanoik-oan ona.
 
Ina hela iha norte España nian. Aragaun iha fronteira ho komunidade autónomaautónomu [[Kastela-Lamanxa]] nian, [[Kastela no Leaun]] nian, [[Kataluña]] nian, no ho [[Komunidade Valénsia-ona]], no ho [[Fransa]]. Tolu provínsia, [[Ueska (provínsia)|Ueska]] nian, [[Teruél (provínsia)|Teruél]] nian no [[Saragosa (provínsia)|Saragosa]] nian, forma ina. Sidade kapitál [[Saragosa]]. Iha norte provínsia nian Ueska nian (ho [[lia-españól|españól]] ''Huesca'', ho [[lia-aragonés|aragonés]] ''Uesca'',no ho [[lia-katalaun|katalaun]] ''Osca'') no iha norte provínsia nian Saragosa nian (ho [[lia-españól|españól]] no ho [[lia-aragonés|aragonés]] ''Zaragoza'', ho [[lia-katalaun|katalaun]] ''Saragossa'') ema ruma ko’alia [[lia-aragonés]]. Iha lorosa’e komunidade nian, ema ruma ko’alia [[lia-katalaun]].
 
== Jeografia ==
Liña 288:
Iha foho-leet forrajen, beterraba masin-midar-oan, sereál, modo no ai-hun ai-fuan-oan nakultiva ho rendimentu aas. Fatin úmidu liután Pireneus nian iha estensoens pastu nian no superfísie ai-laran-oan nian, hanesan mós, iha medida ki’ik liután, iha [[Sistema Ibériku]]. Iha terrenu maran (rejioens iha ain Pireneus nian no Sistema Ibériku nian) kultivu viña nian, trigu nian no oliveira nian predomina. Viña domina iha [[Campo de Cariñena]] no oliveira iha [[Bajo Aragón]], enkuantu trigu iha distribuisaun omojéneu liután. Iha sistemas regadiu nian, Kanál Imperiál Aragaun nian(Canal Imperial de Aragón) (ho km 90 lonjitude nian) salienta, ne’ebé rega ha 30.000 ninin loos Ebru nian, kanál [[Tauste]] nian (ho km 44), iha ninin karuk, kanál Aragaun nian no [[Kataluña]] nian, ne’ebé rega ha 40.000 iha komarka La Litera nian. Kanál foun Bárdenas nian (ho km 150 no ha 80.000), Los Monegros nian (ho ha 100.000) no Cinca nian, ne’ebé, hafoin regu nian ha 50.000 nian, fui bee sobrante ba kanál Los Monegros nian.
 
Hosi ganadaria, gadu bibi-malae-oan, até liubá uitoan importante liután, naforma hosi rebañus ne’ebé, iha rejime trasumánsia nian, hosi ba fatin foho-oan sira (hosi Pireneus no hosi Sistema Ibériku) ba planuras. Ho regadius foun no ho inkrementu konsekuente produsaun forrajen-oan nian, rebañu estabuladu iha kinta industriál aumenta ona. Indústria mineira nabazea iha esplorasaun lignitu nian (iha [[Aliaga]], iha [[Andorra (Aragaun)|Andorra]], iha [[Montalbán]] no iha [[Utrillas]]) no besi nian (iha [[Ojos Negros]]. Rezervas gas naturál nian [[El Serrablo]] nian (iha [[provínsia Ueska nian|Ueska]]) entre relevantes liután Europa nian. Industria naporaliza bázikamente iha sidade [[Saragosa]] nian no iha arredores (80% valor nian produsaun nian komunidade autónomaautónomu nian), iha ne’ebé instalasoens ba produsaun metalúrjiku, indústria transformadu metáliku nian, indústria ai-han-oan, indústria kímiku, indústria montajen nian karreta nian (instalasaun [[General Motors]] nian iha [[Figueruelas]]) no, ho grau ki’ik liután, indústria hatais-oan, indústria sapatu-oan, indústria konfesaun nian no kouru nian. Defatu, industrializasaun Aragaun-oan hahú tan aproveitamentu enerjia idroeléktriku nian, hanesan iha [[Sabiñánigo]] no iha [[Monzón]] (iha [[provínsia Ueska nian|Ueska]], ho indústria elektrokímiku no alumíniu nian.
 
Sentru boot atividade tersiariu Aragaun-oan nian maka Saragosa, ne’ebé sentraliza no artikula hosi servisu bankáriu, komersiál no finanseiru ba kulturál no universitáriu. Turizmu esperimenta inkrementu boot hori rohan tinan 60 sira nian iha foho-leet Pireneus-oan sira. Mós vias komunikasaun nian importante liután konverje ba sidade Saragosa nian, ne’ebé, alén aproveitamentu konfluénsia nian mota tolu nian (Ebru, Huerva no Gállego]], okupa pozisaun estratéjiku iha komunikasoens entre [[Rai-basku]] no [[Kataluña]], no entre ne’e no [[Komunidade Madríd nian|Madríd]], no ne’ebé, mós, iha aeroportu internasionál (Valenzuela).
Liña 300:
Ho kazamentu konde Ramón Berenguer IV nian (Kondadu nian Barselona nian) ho Petronila Aragaun nian (Reinu nian Aragaun nian) Koroa Aragaun nian naforma ona. Espansaun Koroa Aragaun-oan nian hahú ho konkista sidade nian Lérida nian, Tortoza nian, Reinu nian Majorka nian (iha nusa Baleares), Reinu nian Valénsia nian (maka hela ho korte própriu ona), Koroa nian Sisília nian, Minorka nian (iha nusa Baleares), Sardeña nian (nusa Itália-oan) ona. Até dahuluk dékadas sékulu XIV nian, Koroa iha ona apojeu maka hahú ona ho surjimentu katástrofe naturál nian, krise demográfiku nian, resesaun nian ekonomia katalaun nian, ho surjimentu tensaun sosiál nian no krise nian susesaun nian (Rei Martin I lae husik susesor nanaran ona). Iha 1443, hafoin konkista Reinu nian Nápoles nian krise naagrava ona. Iha 1469, Rei Fernando II Aragaun nian nakaza ho Isabel I (Raiña Kastela nian) ona. Kazamentu ne’e lori ona bá uniaun rua reinu nian no bá formasaun monarkia españól nian.
 
Hori 1978, Aragaun komunidade autónomaautónomu españól, maka iha tolu provínsia, [[Ueska (provinsia)|Ueska]] nian, [[Teruél (provinsia)|Teruél]] nian no [[Saragosa (provinsia)|Saragosa]] nian. Sidade kapitál [[Saragosa]]. Hori 2 agostu nian 1999 nian, Marcelino Iglesias Ricou prezidente Aragaun nian.
 
[[Kategoria:Aragaun| ]]