Lia-tetun: diferenças entre revisões

Conteúdo apagado Conteúdo adicionado
Xqbot (diskusaun | kontribuisaun)
k bot filak: pt:Língua tétum; mudanças triviais
Liña 24:
|}
 
'''Tetun''' (iha portugés: ''tétum''; iha inglés: ''Tetum'') ne'e [[lian nasionál]] no ko-[[lian ofisiál|ofisiál]] [[Timór Lorosa'e]] nian. Lian ida-ne'e nia hun mai husi [[Lain austronéziku|austronézia]] no hatama mos liafuan barak husi [[lian portugés]] no [[lian malaio]].
Tetun foufoun loos mak '''tetun-terik''', Timór oan sira ko'alia tiha ona lian ne'e uluk kedas ona antes portugés sira to'o. Tan iha tempu ne'ebá haree katak presiza duni lian ida ne'ebé hotu-hotu hatene atu bele fila-liman, ka fa'an-sasán.
Portugés sira to'o mai (iha) Timór, kahur tan liafuan [[Lian portugés|portugés]] balun ho mós [[Lian malaio|malaio]] balun, tan ne'e tetun fila an tiha sai nu'udar '''tetun-prasa''' ka '''tetun-dili''' (tanba ko'alia liu iha [[Dili]]).
Husi kedas [[sékulu XIX]], jezuita sira iha [[Soibada]] tradús tiha parte balu husi [[Bíblia]] ba tetun. Iha tinan [[1913]], [[governador]] [[Timór Portugés|kolónia]] nian koko hatama tetun ba hanorin iha Timór, so iha de'it tinan [[1981]] maka [[Katolisismo|igreja]] foti lian ne'e ba uza iha liturjia, maibé iha tinan [[1960]] igreja foti ona lian ne'e hodi halo katesismu lian tetun.
Mais [[lia-portugés]] maka sai nafatin lian ofisiál iha [[Timór Portugés]], tetun hanesan de'it lian ida ne'ebé Timór oan hotu bele ko'alia no hatama mos liafuan barak husi portugés. Kuandu, [[Indonézia]] invade no okupa [[Timór Lorosa'e]] iha [[1975]], Timór sai tiha provínsia 27 ba Indonézia no la hatan ko'alia tan ona portugés. Mais [[Katolisismo|igreja katólika]], foti tiha tetun hanesan lian liturjia nian no la hili tok ''bahasa indonesia'' ida. Tan ne'e lian tetun sai tiha hanesan pilar ida ba identidade nasionál ho kulturál Timór nian.
Agora ne'e daudaun, tetun maka lian ida ne'ebé ema ko'alia barak liu iha [[Timór Lorosa'e]]. Tetun-prasa ka tetun-dili hatama mos liafuan barak husi rai seluk mas ohin loron, lian ida-ne'e mak ema uza liu tanba kuaze ema Timór oan barak ko'alia lian ne'e. Tetun ida-ne'e duni mak sai mós hanesan [[lian ofisiál]] Timór nian. Iha mós linguista barak ne’ebé hakerek livru oioin kona-ba tetun, no husi sira iha na’in-rua ne’ebé importante liu: [[Geoffrey Hull]] ho [[Benjamim de Araújo e Côrte-Real|Benjamim Corte-Real]].
 
[[ImageImajen:Kursu_portuges_4.jpg|thumb|300px|left|Tetun no portugés]]
 
== Ligasaun ba li'ur ==
* [http://www.tetundit.tl/index.html Tetun 1, Tetun 2] Kursu Tetun ba estudante iha universidade, hosi Dili Institute of Technology
* [http://www.tetundit.tl/index.html Wordfinder (disionariu kiik-oan Tetun/Ingles)] ho mos publikasaun seluk iha website Dili Institute of Technology nian
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/%7Eleccles/tetport.pdf Disionáriu tetun-portugés]
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/%7Eleccles/porttet.pdf Disionáriu portugés-tetun]
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/~leccles/nomes.pdf Nasaun sira-nia naran, mahorik no kapitál sira iha tetun ofisiál]
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/~leccles/fitun.pdf Fitun-lubun sira-nia naran ho lian latín, tetun no portugés]
* [http://www.freewebs.com/jpesperanca/ Testu barak kona-ba tetun ka hakerek ho tetun]
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/%7Eleccles/ortog.pdf A ortografia padronizada do tétum - os seus 115 anos de construção] - ho portugés
* [http://www.shlrc.mq.edu.au/~leccles/matadalan.pdf Matadalan ortográfiku ba lia-tetun]
* [[Wikipedia:Disionáriu/Inglés|Disionáriu Inglés-Tetun]]
* [[:b:de:Tetum|Livru kona-ba aprende tetun iha "Wikibooks" alemaun]]
* [http://www.tetundit.tl/PeaceCorps.html Peace Corps East Timor Tetun Language Manual (2003)]
* [http://www.tetundit.tl/courses.html Kursu intensivu lian Tetun ba estranjeiru, iha Dili Institute of Technology]
 
[[CategoryKategoria:Timór Lorosa'e]]
[[CategoryKategoria:Lian]]
 
[[ar:لغة تيتومية]]
Liña 80:
[[pl:Tetum]]
[[pms:Lenga Tetun]]
[[pt:TétumLíngua tétum]]
[[ru:Тетум]]
[[sv:Tetum]]